آشنایی با آناتومی مو

مو یکی از ویژگی‌های شاخص پستانداران است. مو علاوه بر تأثیرات محافظتی در برابر عوامل خارجی، نقش‌های گوناگونی از جمله تنظیم حرارت بدن، تأثیر بر روابط اجتماعی یا جنسی دارد.

 ساختار مو مشتق از اپیدرم است و از دو عنصر مجزا تشکیل شده است: فولیکول و ساقه مو. فولیکول، مرحله ضروری برای تولید مو است.فولیکول مو همراه با ساقه مو تشکیل یک ساختار متناسب می‌دهد.

 چرخه مو، با دو فاز رشد و استراحت، توسط عوامل مختلف از جمله غدد درون‌ریز، عروق، و عصب‌ها هماهنگ می‌شود و به عواملی مثل سن و رژیم غذایی وابسته است.

آناتومی پوست سر نیز از ساختار پوست بدن پیروی می‌کند. با این حال، مقاومت بیشتری دارد و دارای تراکم بیشتر غدد چربی و عرق است. شبکه عروق وسیعی که در زیر پوست سر است توسط سه شاخه از شریان‌ها تغذیه می‌شود و نقش اساسی در تأمین غذا به موها را دارد و از سلامت آنها پشتیبانی می‌کند.

هر تار مو از یک ساقه و ریشه تشکیل شده است. ساقه، بخش قابل‌مشاهده، و ریشه درون پوست است. فولیکول مو،  در واقع غلافی است که به غده چربی متصل  شده است. این فولیکول مو دارای عضله‌های کوچکی است که می‌توانند موها را بلند کنند. همچنین، اعصاب متعددی به فولیکول مو متصل شده‌اند که حرکت مو را حس می‌کنند. در پایه مو، ریشه به یک پیاز مو تبدیل می‌شود و پاپیلا مو در پایین آن خون را تأمین می‌کند. سلول‌های مویی جدید به‌طور مداوم در پیاز مو نزدیک به پاپیلا تولید می‌شوند.

اجزای اصلی مو

در ادامه اجزای اصلی مو را به طور کاملاً واضح و شفاف برایتان توضیح می‌دهیم:

۱- سلول های ماتریسی

سلول‌های ماتریس، به طور مستقیم در بالای پاپیلا قرار دارند. این سلول‌ها به اجزای مختلف فولیکول مو، از جمله ساقه مو و غلاف ریشه داخلی و خارجی، تبدیل می‌شوند.

۲- ساقه مو

در واقع ساقه مو یک استوانه درونی تشکیل شده از سه‌لایه است. 

این سه‌لایه شامل لایه مدولا، کورتکس و کوتیکول هستند.

قلب درونی (مدولا یا مغز مو):

درونی‌ترین لایه مو مدولا یا مغز مو است. این لایه فقط در موهای ضخیم وجود دارد و در موهای کرکی وجود ندارد. مغز مو عملکرد دقیقی ندارد و احتمالاً در استحکام و ثبات مو نقش دارد. حضور یا عدم حضور مدولا می‌تواند بدون تضعیف تار مو اتفاق بیافتد.

قلب مو (کورتکس):

لایه میانی مو به نام کورتکس شناخته می‌شود. استحکام و انعطاف مو به این لایه بستگی دارد همچنین دانه‌های رنگ مو در لایه کورتکس قرار گرفته‌اند. مایع کورتکس همچون چسبی عمل می‌کند و کراتین‌های مو را به هم متصل می‌کند. این لایه تعیین‌کننده استحکام، انعطاف، رنگ، و بافت مو نیز است.

پوشش محافظ (کوتیکول):لایه کوتیکول که خارجی‌ترین لایه است، با پوشش نازکی از سلول‌های همپوشانی مو را در برابر عوامل خارجی محافظت می‌کند. این لایه در جلوگیری از مشکلاتی مانند موخوره بسیار اهمیت دارد. 

 پولک‌های کوتیکول، همچون نقاط ضعیف بدن ماهی، به هم چسبیده و پوششی نازک و بی‌رنگ بر روی مو ایجاد می‌کنند. این پوشش همچون یک سپر، از مو در برابر عوامل خارجی محافظت می‌کند.

۳- ریشه مو

ریشه مو جوان‌ترین جزء موجود در داخل پیاز سر است. این منطقه پر از سلول‌های فعال و زنده است که به‌سرعت در حال تکثیر هستند و سبب بلندشدن قسمت انتهایی کلافه مو به سمت بیرون می‌شود و به رشد مو کمک می‌کند.

ساقه مو در نتیجه این فرایند تشکیل می‌شود و از عمق پوست خارج می‌گردد. ریشه مو خود دارای سه قسمت مهم است: حفره، پیاز مو و پاپیلا.

حفره:   حفره به شکل لوله‌ای در پوست قرار دارد که پیاز و پاپیلا را احاطه کرده و مو را به‌آرامی به سطح پوست می‌رساند.

پیاز مو:  پیاز مو به‌عنوان بخشی از مو در داخل حفره واقع شده است.

پاپیلا:  در عمق پیاز مو، یک برجستگی کوچک به نام پاپیلا وجود دارد که به‌عنوان مرکز تغذیه مو عمل می‌کند. این بخش مواد مغذی‌ را از مویرگ‌ها به دست می‌آورد و به مو می‌رساند.

پاپیلای پوستی، فیبروبلاست‌های خاصی دارد که نقش مهمی در القای چرخه موی جدید و رشد طبیعی مو ایفا می‌کنند.

۴- دانه‌های رنگی (پیگمنت‌ها):

پیگمنت‌ها یا دانه‌های رنگ، رنگ مو را تعیین می‌کنند. این دانه‌ها دو نوع پراکنده و مجتمع دارند. ملانین‌ها به‌عنوان نوع پراکنده شناخته می‌شوند و فئوملانین‌ها به‌عنوان نوع مجتمع معروف‌اند.

چرخه مو

در چرخه مو موها می‌توانند حدود ۱ سانتی‌متر در هر ماه رشد کنند، ولی ریزش مو یک مسیر مستقل است که در طی آن افراد به طور میانگین حدود ۱۰۰ مو را در هر روز از دست می‌دهند.

در ادامه تمامی مراحل چرخه مو را به طور مفصل شرح داده‌ایم. 

۱- آناژن (مرحله رشد):

در این مرحله یا فاز، فولیکول مو یک غلاف موی جدید ایجاد می‌کند و موها در حال تکثیر و رشد هستند. مدت زمان این مرحله متفاوت است، به‌عنوان‌مثال  برای موهای سر می‌تواند تا ۶ سال و برای ابروها و مژه‌ها چند ماه باشد. در این مرحله، فولیکول مو حاوی بخش زیرین است که توسط پاپیلای پوستی به سلول‌های بنیادی پیام می‌فرستد، و این اتفاق به تشکیل یک موی جدید منجر می‌شود.

۲- کاتاژن (مرحله میانی):

کاتاژن به مرحله انتقال یا پسرفت شناخته می‌شود. این مرحله کوتاه‌ترین فاز است.

در فاز کاتاژن، تقسیم سلولی در ماتریس متوقف شده و بخش زیرین فولیکول مو شروع به پسرفت می‌کند. پاپیلای پوستی به سمت بالا حرکت می‌کند تا دوباره به برآمدگی متصل شود و خال مویی با سفید و سخت در انتهای آن ایجاد می‌شود.

۳- تلوژن (مرحله استراحت):

در این مرحله، خال موها که اکثراً مرده‌اند، نگهداری می‌شوند. موهای پوست سر معمولاً برای حدود ۱۰۰ روز حفظ می‌شوند. سپس آزاد شده و ریخته می‌شوند تا فاز آناژن با موهای جدید دوباره شروع شود.