گروه مقالات
حشمتی 0 0 1404/03/20
زایمان پره‌ترم چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟
زایمان پره‌ترم یا زودرس یکی از چالش‌برانگیزترین شرایط در دوران بارداری است که ممکن است برای بسیاری از مادران باردار پیش بیاید. این نوع زایمان زمانی رخ می‌دهد که نوزاد پیش از هفته ۳۷ بارداری متولد می‌شود. زایمان زودرس می‌تواند منجر به بروز مشکلات مختلفی در سلامت نوزاد و مادر شود و نیازمند مراقبت‌های ویژه پزشکی است. اما چرا زایمان زودرس رخ می‌دهد؟ چه عواملی باعث بروز این وضعیت می‌شوند و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ در این مقاله به بررسی علمی و دقیق این موضوع می‌پردازیم.
زایمان پره‌ترم چیست؟
زایمان پره‌ترم یا Preterm Birth به تولد نوزاد پیش از تکمیل هفته ۳۷ بارداری گفته می‌شود. بارداری طبیعی معمولاً بین ۳۷ تا ۴۰ هفته طول می‌کشد. هنگامی که نوزاد پیش از این زمان به دنیا می‌آید، هنوز به‌طور کامل رشد نکرده و ممکن است با مشکلات تنفسی، گوارشی و مغزی مواجه شود.
دلایل علمی زایمان پره‌ترم
عوامل متعددی می‌توانند منجر به زایمان زودرس شوند. برخی از این عوامل به شرایط پزشکی مادر، عوامل محیطی، ژنتیکی و حتی روانی مرتبط هستند. در ادامه مهم‌ترین دلایل علمی زایمان زودرس را بررسی میکنیم:
1. عفونت‌های واژینال یا رحمی: عفونت‌های دستگاه تناسلی می‌توانند با تحریک زودهنگام انقباضات رحمی، منجر به زایمان زودرس شوند. این عفونت‌ها گاهی بدون علائم هستند و تنها در معاینات منظم بارداری شناسایی می‌شوند.
2. فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی: پره‌اکلامپسی یکی از جدی‌ترین عوارض دوران بارداری است که با فشار خون بالا و دفع پروتئین از طریق ادرار مشخص می‌شود. در موارد شدید، ممکن است برای نجات جان مادر و جنین، زایمان زودرس توصیه شود.
3. پارگی زودرس کیسه آب: (PROM) پارگی زودرس کیسه آمنیوتیک که معمولاً قبل از شروع انقباضات رحمی اتفاق می‌افتد، می‌تواند زمینه‌ساز زایمان زودرس شود. در این حالت، خطر عفونت نیز افزایش می‌یابد.
4. دیابت بارداری و مشکلات جفت: وجود دیابت بارداری یا مشکلاتی مانند جفت سرراهی یا جدا شدن زودهنگام جفت می‌توانند نیاز به زایمان زودهنگام را ایجاد کنند.
5. بارداری چندقلویی: زنانی که دوقلو، سه‌قلو یا بیشتر باردار هستند، به دلیل فشار بیشتر بر رحم، بیشتر در معرض زایمان زودرس قرار دارند.
6. سابقه زایمان زودرس: زنانی که در بارداری‌های قبلی خود تجربه زایمان زودرس داشته‌اند، بیشتر در معرض تکرار آن در بارداری‌های بعدی هستند.
7. اختلالات ژنتیکی و هورمونی: تغییرات در سطح برخی هورمون‌ها یا وجود سابقه خانوادگی زایمان زودرس می‌تواند نقش موثری در بروز آن داشته باشد.
نقش سبک زندگی در بروز زایمان پره‌ترم
علاوه بر عوامل پزشکی، سبک زندگی مادر نیز می‌تواند در بروز زایمان زودرس نقش داشته باشد.
• استرس و اضطراب: استرس مزمن و اضطراب در دوران بارداری می‌تواند منجر به ترشح هورمون‌هایی شود که باعث انقباضات رحمی و زایمان زودرس می‌شوند.
• تغذیه نامناسب: کمبود ویتامین‌ها، مصرف ناکافی پروتئین و مواد معدنی و تغذیه ضعیف می‌تواند رشد جنین را مختل کرده و احتمال زایمان زودرس را افزایش دهد.
• مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر: سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر تأثیر مستقیمی بر سلامت جنین و احتمال زایمان زودرس دارد.
• فعالیت‌های فیزیکی سنگین: کار سنگین، ایستادن طولانی‌مدت و فعالیت‌های شدید بدنی در برخی موارد ممکن است رحم را تحریک کرده و زایمان زودرس را تسریع کند.
چگونه بفهمیم در معرض زایمان زودرس هستیم؟
شناخت علائم زایمان زودرس برای مراجعه سریع به پزشک بسیار حیاتی است.
علائم هشداردهنده زایمان پره‌ترم
• انقباضات منظم رحمی (بیش از ۴ بار در ساعت)
• درد در ناحیه پایین کمر یا شکم
• فشار در لگن یا احساس سنگینی در پایین شکم
• ترشحات غیرمعمول یا آبکی از واژن
•لکه‌بینی یا خونریزی واژینال
روش‌های تشخیص: معاینه دهانه رحم برای بررسی تغییرات زودهنگام
<پیشنهاد میکنیم مراقبت از نوزاد پره ترم را مطالعه کنید.>
سونوگرافی جهت اندازه‌گیری طول دهانه رحم
آزمایش فیبرونکتین جنینی (fFN) که وجود این پروتئین در ترشحات واژینال می‌تواند احتمال زایمان زودرس را پیش‌بینی کند.
روش‌های پیشگیری از زایمان زودرس با رعایت برخی اقدامات پزشکی و سبک زندگی سالم، می‌توان خطر زایمان زودرس را کاهش داد:
1. مراقبت‌های منظم بارداری: پیگیری جلسات معاینه، انجام آزمایشات لازم و دریافت واکسیناسیون‌های توصیه‌شده بسیار مهم است.
2. درمان به‌موقع عفونت‌ها: در صورت شناسایی عفونت، درمان سریع با آنتی‌بیوتیک‌های بی‌خطر برای بارداری می‌تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند.
3. استفاده از داروهای پیشگیرانه: برخی زنان ممکن است نیاز به مصرف پروژسترون یا استفاده از روش‌هایی مانند سرکلاژ (دوخت دهانه رحم) داشته باشند.
4. کاهش استرس: روش‌هایی مانند یوگا، مدیتیشن، مشاوره روان‌شناسی و تمرینات آرام‌سازی می‌توانند در کاهش استرس موثر باشند.
5. تغذیه مناسب: مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها و پروتئین، نوشیدن آب کافی و استفاده از مکمل‌های دوران بارداری تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.
6. ترک دخانیات و الکل: قطع مصرف دخانیات و الکل در دوران بارداری نه‌تنها احتمال زایمان زودرس را کاهش می‌دهد، بلکه به سلامت کلی جنین نیز کمک می‌کند.
نقش مشاوره پزشکی در پیشگیری و مدیریت زایمان زودرس
مراجعه به پزشک متخصص زنان و زایمان و انجام مشاوره‌های بارداری می‌تواند به‌صورت مستقیم در کاهش خطر زایمان پره‌ترم موثر باشد. پزشک می‌تواند بر اساس تاریخچه پزشکی مادر، اقدامات پیشگیرانه مناسبی را پیشنهاد دهد.
در برخی مراکز مانند مرکز تخصصی هارمونی، خدمات تخصصی شامل کارگاه آموزش بارداری و زایمان، سونوگرافی پیشرفته، کارگاه تغذیه در بارداری، دوره آمادگی برای زایمان و پیگیری‌های دقیق برای مادران پرخطر ارائه می‌شود که می‌تواند در مدیریت بهتر بارداری‌های پرریسک موثر واقع شود.
انواع زایمان پره‌ترم
تقسیم‌بندی زایمان پره‌ترم به سه نوع، به پزشکان و کادر درمان کمک می‌کند تا میزان خطر برای نوزاد و میزان مراقبت مورد نیاز پس از تولد را بهتر ارزیابی کنند. هرچه زایمان زودتر از موعد اتفاق بیفتد، احتمال بروز عوارض جسمی و عصبی در نوزاد افزایش می‌یابد و اهمیت مراقبت‌های تخصصی بیشتر می‌شود.
نوع زایمان پره‌ترم | هفته بارداری | توضیح |
خفیف | 33 تا 36 | نوزاد تقریباً کامل؛ معمولاً مشکل جدی ندارد. |
متوسط | 28 تا 32 | نوزاد نارس؛ نیازمند مراقبت ویژه است. |
شدید | کمتر از 28 | نوزاد بسیار نارس؛ ریسک بالای عوارض دارد. |
درمان زایمان پره‌ترم:
زایمان پره‌ترم درمان «قطعی» ندارد، اما می‌توان آن را کند کرد یا متوقف کرد تا به رشد بیشتر جنین در رحم فرصت داد. همچنین هدف درمان کاهش عوارض نوزادی و آماده‌سازی بدن نوزاد برای تولد است.
🔸 اهداف درمان زایمان پره‌ترم
• تأخیر در زمان زایمان حداقل برای 48 ساعت
• کاهش خطر عوارض تنفسی و عصبی در نوزاد
• آمادگی کامل مرکز درمانی برای زایمان پرخطر
• افزایش شانس زنده‌ماندن نوزاد نارس
روش‌های درمان زایمان پره‌ترم
1. داروهای متوقف‌کننده انقباضات (tocolytics) :این داروها به طور موقت انقباضات رحمی را کند می‌کنند:
نام دارو | عملکرد | مدت تأخیر زایمان |
نيفيدیپین (Nifedipine) | شل‌کردن عضلات رحم | ۲۴ تا ۴۸ ساعت |
سولفات منیزیم | محافظت از مغز جنین + مهار انقباض | ۲۴ تا ۴۸ ساعت |
ایندومتاسین | مهار پروستاگلاندین‌ها | ۴۸ ساعت یا کمتر |
این داروها فقط برای خرید زمان جهت تزریق کورتون یا انتقال مادر به مرکز تخصصی استفاده می‌شوند، نه برای توقف کامل زایمان.
2. تزریق کورتیکواستروئیدها (کورتون) هدف: کمک به رشد ریه‌های جنین و پیشگیری از سندرم دیسترس تنفسی نوزاد.
دارو | دوز استاندارد | زمان تزریق |
بتامتازون | 12mg هر 24 ساعت | ۲ دوز پشت‌سرهم |
دگزامتازون | 6mg هر 12 ساعت | ۴ دوز |
تأثیر کامل کورتون حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تزریق ظاهر می‌شود
3. درمان با سولفات منیزیم: برای محافظت عصبی جنین برای زنانی که در هفته‌های کمتر از ۳۲ بارداری هستند، سولفات منیزیم به مادر داده می‌شود تا خطر فلج مغزی در نوزاد را کاهش دهد.
4. آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت پارگی کیسه آب) : اگر زایمان زودرس با پارگی زودرس کیسه آب (PROM) همراه باشد، تجویز آنتی‌بیوتیک الزامی است تا از عفونت و زایمان فوری جلوگیری شود.
نوع رایج آنتی‌بیوتیک | مدت استفاده | هدف |
آمپی‌سیلین + اریترومایسین | 7 روز | جلوگیری از عفونت داخل رحمی |
5. سرکلاژ دهانه رحم: (Cerclage) اگر دهانه رحم به‌طور غیرعادی زود باز شود (نارسایی دهانه رحم)، پزشک ممکن است آن را با بخیه ببندد.
بهترین زمان: هفته‌های ۱۲ تا ۲۴ بارداری
مناسب برای: زنانی با سابقه زایمان زودرس یا باز شدن بی‌علامت دهانه رحم
6. استراحت نسبی و بستری در موارد شدید در برخی موارد، استراحت در تخت یا بستری شدن در بیمارستان برای نظارت بر انقباضات، ضربان قلب جنین و بررسی وضعیت دهانه رحم توصیه می‌شود.
7. انتقال مادر به مرکز درمانی با NICU پیشرفته در صورتی که احتمال زایمان زودرس بالا باشد، مادر به بیمارستانی با واحد مراقبت ویژه نوزادان (NICU) منتقل می‌شود تا نوزاد نارس بلافاصله تحت مراقبت تخصصی قرار گیرد.
مواردی که درمان زایمان پره‌ترم ممکن نیست در برخی شرایط، تیم پزشکی تصمیم می‌گیرد که زایمان هرچه سریع‌تر انجام شود، حتی اگر نارس باشد:
• پره‌اکلامپسی شدید یا مسمومیت بارداری
• خونریزی شدید رحمی یا جفتی
• عفونت داخل رحم (کوریوآمنیونیت)
• وضعیت خطرناک جنین (کاهش ضربان قلب، محدودیت رشد)
در نتیجه درمان زایمان پره‌ترم بیشتر یک مداخله مدیریتی و حمایتی است تا درمان قطعی. موفقیت درمان به سن بارداری، علت زایمان زودرس و کیفیت مراقبت پزشکی بستگی دارد. در مراکز تخصصی مانند کلینیک هارمونی، این مداخلات به شکل تیمی و هماهنگ انجام می‌شوند تا بهترین نتیجه ممکن برای مادر و نوزاد حاصل شود.
چه موقع مادر باید نگران زایمان زودرس باشد؟
زایمان پره‌ترم ممکن است ناگهانی یا تدریجی شروع شود و گاهی علائم آن با ناراحتی‌های معمول بارداری اشتباه گرفته می‌شود. اما برخی نشانه‌ها و شرایط خاص وجود دارند که اگر در دوران بارداری ظاهر شوند، مادر باید سریعاً به پزشک یا بیمارستان مراجعه کند.
علائمی که نشان‌دهنده خطر زایمان زودرس هستند:
علامت | توضیح |
انقباضات منظم رحمی | اگر هر ۱۰ دقیقه یا بیشتر، انقباضاتی مشابه درد قاعدگی احساس شود و تکرار شود. |
احساس فشار در لگن | فشار غیرمعمول رو به پایین یا احساس سنگینی در ناحیه لگن. |
تغییر در ترشحات واژن | افزایش ناگهانی حجم، تغییر رنگ به صورتی یا قهوه‌ای، یا وجود خون. |
ترشح مایع شفاف از واژن | می‌تواند نشانه پارگی کیسه آب باشد؛ حتی در حجم کم هم اهمیت دارد. |
درد کمر ثابت یا ضربانی | درد در ناحیه پایین کمر که با استراحت برطرف نمی‌شود. |
اسهال یا گرفتگی شکم | بدون علت واضح، به‌ویژه همراه با سایر علائم بالا. |
کاهش حرکات جنین | اگر جنین کمتر از حد معمول حرکت می‌کند، باید بررسی فوری انجام شود. |
عوامل زمینه‌ساز که مادر باید از آن‌ها آگاه باشد: مادرانی که یکی از شرایط زیر را دارند، در معرض خطر بیشتر زایمان پره‌ترم هستند و باید با دقت بیشتری مراقب علائم باشند:
• سابقه زایمان زودرس در بارداری قبلی
• بارداری چندقلویی (دوقلو یا بیشتر)
• دهانه رحم کوتاه یا بازشده در سونوگرافی
• عفونت‌های مجاری ادراری یا واژن
• مصرف سیگار یا مواد مخدر
• جراحی‌های رحم یا دهانه رحم
• استرس شدید یا فعالیت فیزیکی سنگین
چه زمانی باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد؟
وقتی هر یک از علائم بالا بیشتر از یک ساعت ادامه داشت یا شدت گرفت
وقتی کیسه آب پاره شد، حتی بدون درد
وقتی انقباضات به‌طور منظم و دردناک هستند (بیش از ۴ بار در ساعت)
وقتی خونریزی واژینال هرچند خفیف دیده شود
توصیه نهایی: اگر هرگونه شک یا نگرانی درباره شروع زایمان زودرس دارید، درنگ نکنید و بلافاصله با پزشک یا ماما تماس بگیرید یا به بیمارستان بروید. اقدام به‌موقع می‌تواند جان نوزاد پره ترم را نجات دهد و احتمال عوارض را کاهش دهد.
سوالات متداول درباره زایمان پره‌ترم
آیا نوزادان نارس می‌توانند به‌طور طبیعی رشد کنند؟
بله، بسیاری از نوزادان نارس با مراقبت‌های تخصصی، رشد طبیعی و کامل دارند. البته ممکن است نیاز به پیگیری بیشتر در سال‌های اولیه زندگی داشته باشند.
آیا زایمان پره‌ترم به معنای زایمان زودرس در بارداری‌های بعدی است؟
احتمال تکرار وجود دارد، اما با مراقبت‌های مناسب در بارداری بعدی (مثل مصرف دارو یا سرکلاژ) می‌توان این خطر را کاهش داد.
آیا رابطه جنسی در بارداری باعث زایمان زودرس می‌شود؟
در بارداری‌های پرخطر یا با سابقه زایمان زودرس، پزشک ممکن است رابطه جنسی را محدود کند. در شرایط طبیعی، معمولاً خطری ندارد.
آیا زایمان زودرس می‌تواند بدون درد و علائم اتفاق بیفتد؟
بله، در برخی موارد دهانه رحم بدون درد باز می‌شود (به‌ویژه در نارسایی دهانه رحم) و زایمان ناگهانی رخ می‌دهد.
آیا درمان زایمان زودرس امکان‌پذیر است؟
درمان قطعی برای متوقف‌کردن زایمان زودرس وجود ندارد، اما با داروهای خاص می‌توان فرایند زایمان را به تأخیر انداخت و به جنین فرصت رشد بیشتر داد.
چقدر احتمال زنده‌ماندن نوزاد پره‌ترم وجود دارد؟
این احتمال به سن بارداری در زمان تولد بستگی دارد؛ در هفته‌های 33 تا 36 بسیار بالاست، ولی زیر 28 هفته با خطر بیشتری همراه است.
نقش تزریق کورتون در زایمان زودرس چیست؟
تزریق کورتیکواستروئیدها (مثل بتامتازون) به رشد ریه‌های نوزاد کمک می‌کند و احتمال بروز مشکلات تنفسی را کاهش می‌دهد.
کلام پایانی
زایمان پره‌ترم یکی از مهم‌ترین تهدیدها برای سلامت مادر و نوزاد است که دلایل متعددی دارد؛ از جمله عوامل پزشکی مانند عفونت‌ها، فشار خون بالا و دیابت بارداری گرفته تا سبک زندگی نامناسب و استرس زیاد. شناسایی زودهنگام علائم هشداردهنده، رعایت نکات بهداشتی و تغذیه‌ای و بهره‌مندی از مشاوره‌های پزشکی می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر زایمان زودرس داشته باشد.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان در معرض این خطر هستید، توصیه میکنیم با یک پزشک متخصص یا مرکز مشاوره بارداری معتبر مانند مرکز هارمونی تماس بگیرید. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است و اقدامات ساده می‌توانند جان یک نوزاد را نجات دهند.